Ontologisch bewijs:

"[Even a] fool, when he hears of … a being than which nothing greater can be conceived … understands what he hears, and what he understands is in his understanding.… And assuredly that, than which nothing greater can be conceived, cannot exist in the understanding alone. For suppose it exists in the understanding alone: then it can be conceived to exist in reality; which is greater.… Therefore, if that, than which nothing greater can be conceived, exists in the understanding alone, the very being, than which nothing greater can be conceived, is one, than which a greater can be conceived. But obviously this is impossible. Hence, there is no doubt that there exists a being, than which nothing greater can be conceived, and it exists both in the understanding and in reality."[Bron]

Anselmus

1.    God is het grootst denkbare wezen.

2.    Iets dat echt bestaat is groter dan iets wat slechts in de verbeelding bestaat.

3.    Dus bestaat God

Tegenwerping: Er bestaat een eiland...

De eerste tegenwerping komt van de benedictijnermonnik Gaunilo van Marmoutiers en staat bekend als de 'grootst-mogelijke-eiland-parodie' :
“De mensen zeggen dat er ergens in de oceaan een eiland ligt dat zo moeilijk (liever gezegd onmogelijk, omdat het wellicht niet bestaat) te vinden is, dat sommigen dit het 'Verloren Eiland' noemen. En we krijgen te horen dat het gezegend is met alle soorten onschatbare heerlijkheden in overvloed, veel meer dan de Gelukzalige Eilanden; en omdat er geen eigenaar of inwoner is, steekt het in alle opzichten in de rijkdom van zijn weelde uit boven al die andere landen waar mensen wonen. Als iemand mij hier over vertelde, begrijp ik gemakkelijk wat hij zegt, omdat dit helemaal niet moeilijk is. Maar als ze dan zeggen, alsof dat logisch was: 'Je kunt net zomin betwijfelen dat dit eiland, dat heerlijker is dan alle andere landen, werkelijk ergens echt bestaat, dan kan je betwijfelen dat het in je gedachten bestaat; en omdat het beter is niet alleen in gedachten te bestaan maar ook in werkelijkheid, daarom moet het bestaan. Want als het niet bestond, zou elk ander echt bestaand land beter zijn, en daarom zou dit eiland, dat nu al in jouw gedachten beter is dan andere, niet meer beter zijn.' Ik zeg dat als iemand mij op deze manier wilde overtuigen dat dit eiland werkelijk boven alle twijfel bestaat, ik of zou denken dat ze me voor de gek hielden, of me af zou vragen wie een groter dwaas is: ikzelf, als ik met ze instemde, of zij, als ze dachten dat ze met enige zekerheid hadden bewezen dat dit eiland echt bestaat; tenzij ze me eerst hadden overtuigd dat zijn heerlijkheid in mijn gedachten  bestaat net zoals iets dat echt en ongetwijfeld bestaat, en niet alleen maar als iets onwerkelijks of van twijfelachtige realiteit.”[Alister McGrath, Geloof en Natuurwetenschap, p.103-104]

Gaunilo van Marmoutiers
Foto
Waar komt de kritiek van Gaunilo op neer?
“Gaunilo betoogt dat de argumentatie van Anselmus faalt, omdat we op grond van een soortgelijke gedachtegang allerlei absurde conclusies kunnen trekken. Hij geeft als voorbeeld het perfecte eiland, een parodie op Anselmus' definitie die later beroemd is geworden. Neem de volgende definitie: een eiland waarboven geen groter eiland gedacht kan worden. Dit concept wordt door ons begrepen en daarom zal het in het verstand of in werkelijkheid bestaan. Maar als je nu Anselmus zou volgen, zou dit volmaakte eiland in werkelijkheid moeten bestaan. Als het namelijk alleen een mentale voorstelling zou zijn, dan kunnen we ons een groter eiland voorstellen, namelijk datzelfde eiland in werkelijkheid, en dat levert een tegenspraak op, want dat reële eiland zou groter zijn.

Het is echter absurd te denken dat er zo'n volmaakt eiland in werkelijkheid bestaat. Hetzelfde geldt voor allerlei andere zaken, zoals het perfecte schip, het perfecte kasteel, de meest perfecte molen, enzovoort. We dienen deze argumentatie dus te verwerpen. Daarom moeten we ook die van Anselmus verwerpen, aldus Gaunilo. Dat verloopt immers op dezelfde wijze. Gaunilo geeft dus niet aan waar precies de argumentatie van Anselmus volgens hem spaak loopt. Hij betoogt slechts dat Anselmus' argument niet correct kan zijn omdat langs dezelfde weg allerlei absurde conclusies getrokken kunnen worden.”[En dus bestaat God, p.90]

Emanuel Rutten
Is deze kritiek overtuigend?
“Is zijn kritiek overtuigend? Anselmus ging er vanuit dat alleen iets wat begrijpelijk gedefinieerd kan worden in het verstand of in werkelijkheid moet bestaan. lets waarvan de definitie onzin is hoeft namelijk niet te bestaan. Om zijn parodie te laten slagen moet Gaunilo dus aannemen dat 'een eiland waarboven geen groter eiland gedacht kan worden' vrij is van tegenspraken. Alleen dan kan hij namelijk een denklijn volgen die lijkt op die van Anselmus, om die vervolgens spaak te laten lopen. Het is echter maar de vraag of 'een eiland waarboven geen groter eiland denkbaar is' wel vrij is van tegenspraken. Je kunt zo'n begrip namelijk vergelijken met 'het grootste getal'. Met zo'n begrip lijkt op het eerste gezicht niets aan de hand. Maar als je er even over nadenkt, zie je dat dit niet kan. Er is geen grootste getal omdat er voor ieder getal altijd een getal bestaat dat groter is, bijvoorbeeld het getal in kwestie plus een!

'Het grootste getal' is daarmee een onzinnig begrip. Evenzo kunnen we voor ieder eiland altijd een eiland denken dat in een bepaald opzicht perfecter is. Bijvoorbeeld een eiland dat qua oppervlakte nog groter is, of dat nog meer palmbomen heeft, of een net iets mooier strand, enzovoort. 'Het perfecte eiland' kan door ons dus helemaal niet begrepen worden. We kunnen er daarom ook niet de gedachtegang van Anselmus op loslaten, en moeten daarom de parodie van Gaunilo verwerpen. Voor het concept van God lijkt dit probleem echter niet op te treden. God wordt namelijk gedefinieerd als het perfecte wezen überhaupt. Er is per definitie niets dat groter is dan God. En met zo'n begrip lijkt inderdaad niets mis. Niet op het eerste gezicht en ook niet wanneer we het aan een nadere analyse onderwerpen. Zo is God bijvoorbeeld als meest volmaakte wezen alwetend; God weet alles wat waar is. En geen enkel wezen kan inderdaad meer weten dan zo'n wezen. Ook is God almachtig in de zin dat God al het logisch mogelijke kan doen. En geen enkel wezen kan inderdaad machtiger zijn dan zo'n wezen.

God is eveneens maximaal onafhankelijk. Dat wil zeggen dat God voor zijn bestaan en voortbestaan van helemaal niets anders afhankelijk is. God heeft niets anders nodig om te kunnen bestaan en voortbestaan. En inderdaad kan er geen wezen zijn dat onafhankelijker is dan een dergelijk wezen. Ook is God maximaal vrij in de zin dat God op geen enkele wijze door iets buiten zichzelf in zijn handelen kan worden beperkt. En geen wezen kan vrijer zijn dan dat. Zo kunnen we nog meer voorbeelden geven. Het concept van God is dan ook zo, dat het ons niet lukt om iets te denken dat groter is dan God. De definitie van God is voor ons dus begrijpelijk. Anselmus' argument Is dan ook niet vatbaar voor Gaunilo's parodie.”[En dus bestaat God, p.90-91]

Emanuel Rutten
Voor een weerlegging van andere tegenwerpingen, zoals die van Kant, zie volgende twee boeken:

Plantinga's ontologisch bewijs: