De absurditeit van het leven zonder God.
(Ingekorte en aangepaste versie van: The Absurdity of Life without God)
Heeft ons
leven volgens het atheïsme een ultieme betekenis, waarde of doel? En is het
atheïsme als levensfilosofie leefbaar?
|
"De mens, is het kosmische weeskind. Hij is het enige schepsel in het universum dat de waaromvraag stelt. Andere dieren hebben instincten die hen leiden, maar de mens heeft geleerd om vragen te stellen. Wie ben ik? Waarom ben ik hier? Waar ga ik heen?"[11] |
Sinds de Verlichting, toen de mens de zogenaamde ‘ketenen’ van religie en bijgeloof van zich af gooide, heeft hij geprobeerd om op deze vragen een antwoord te vinden, zonder verwijzing naar God. Maar de antwoorden die hij kreeg waren niet erg opbeurend of prettig. Ze waren duister en beangstigend.
Dit kreeg hij te horen: “Jij bent een bijproduct van de natuur, een gevolg van materie plus tijd en plus toeval. Je was noch gepland, noch gewenst. Er is geen reden voor je bestaan. Het enige waar je zeker van kunt zijn, is je dood in de niet al te verre toekomst (en dat je belastingen zult betalen).”
De moderne mens dacht dat als hij zich van God kon ontdoen, dat hij bevrijd zou zijn van al die dingen die hij als onderdrukkend en verstikkend ervaren had. In plaats daarvan ontdekte hij, dat in het doden van God, hij ook zelfmoord had gepleegd. Want als er geen God is, dan wordt het leven van de mens waarlijk een absurd verhaal.
Dit kreeg hij te horen: “Jij bent een bijproduct van de natuur, een gevolg van materie plus tijd en plus toeval. Je was noch gepland, noch gewenst. Er is geen reden voor je bestaan. Het enige waar je zeker van kunt zijn, is je dood in de niet al te verre toekomst (en dat je belastingen zult betalen).”
De moderne mens dacht dat als hij zich van God kon ontdoen, dat hij bevrijd zou zijn van al die dingen die hij als onderdrukkend en verstikkend ervaren had. In plaats daarvan ontdekte hij, dat in het doden van God, hij ook zelfmoord had gepleegd. Want als er geen God is, dan wordt het leven van de mens waarlijk een absurd verhaal.
Als God niet bestaat, dan is zowel de mens als het universum onvermijdelijk gedoemd om te sterven. De mens moet net als alle biologische organismen sterven. Zonder hoop op onsterfelijkheid, leidt het leven van de mens slechts tot het graf. Zijn leven is als een klein vonkje in de oneindige duisternis, een vonkje dat ontstaat, even flikkert, en dan sterft voor altijd. Ieder mens zal oog in oog komen te staan met wat theoloog Paul Tillich heeft uitgedrukt als “de dreiging van het niet-zijn.” “Want hoewel ik weet dat ik besta, dat ik leef, weet ik ook dat ik op een dag niet meer zal bestaan, dat ik niet meer zal zijn, dat ik zal sterven.”
Deze gedachte is zowel beangstigend als bedreigend. Of dit nu vroeg of laat in het leven gebeurt, het is een onloochenbaar feit dat iedere mens zal sterven. Zoals de Franse existentialist Jean-Paul Sartre het goed wist te verwoorden: “Enkele uren of meerdere jaren maken geen verschil als je eenmaal de eeuwigheid hebt verloren.” Sommige mensen beweren niet bang te zijn voor de dood. “Dit hoort gewoon bij het leven” zeggen ze. Sartre heeft een klare kijk op deze mensen. Hij kwam tot het inzicht dat de dood niet bedreigend werkt als we de dood door de ogen van een andere zien, vanuit het perspectief van een derde (third-person). Het is pas wanneer we dit perspectief verinnerlijken en vanuit een first-person perspectief kijken: “mijn dood, ik ga sterven” dat de dreiging van het niet-zijn echt wordt.
Zoals Sartre opmerkte kijken veel mensen nooit naar zichzelf door deze first-person bril. Ze kijken naar de dood van zichzelf, alsof het de dood van een andere persoon of van een dier is. De ware existentiële betekenis van de dood kan echter alleen worden begrepen vanuit een first-person perspectief, als “ik” besef dat “ik” ga sterven en voor eeuwig zal ophouden te bestaan.
Zoals Sartre opmerkte kijken veel mensen nooit naar zichzelf door deze first-person bril. Ze kijken naar de dood van zichzelf, alsof het de dood van een andere persoon of van een dier is. De ware existentiële betekenis van de dood kan echter alleen worden begrepen vanuit een first-person perspectief, als “ik” besef dat “ik” ga sterven en voor eeuwig zal ophouden te bestaan.
|
“Moest het atheïsme waar zijn, is dit verre van goed nieuws. Ter kennis moeten nemen dat we alleen zijn in het universum, dat niemand onze gebeden hoort of verhoort, dat de mensheid volledig het product is van toevallige gebeurtenissen, dat we niet meer intrinsieke waardigheid bezitten dan niet-menselijke en zelfs niet-levende klompen materie, dat we een zekere vernietiging van onszelf tegemoet gaan bij de dood, dat al ons lijden uiteindelijk zinloos is, dat onze levens en die van onze geliefden van geen enkele betekenis zijn in een grotere zin, dat diegenen die gruwelijk kwaad begaan en ontsnappen aan menselijke straffen, ongestraft er vanaf komen – dit alles (en veel meer) is volslagen tragisch.”[12] |
|
“Dat de mens het product is van oorzaken die geen voorkennis hadden van het doel dat ze bereikten; dat zijn oorsprong, zijn hoop en angsten, zijn verlangens en overtuigingen, slechts het resultaat zijn van toevallige verbindingen van atomen; dat geen vuur; geen heroïsme, geen hevigheid van gedachten en gevoelens, het leven kan bewaren na het graf. Dat al het werk van de eeuwen, al de toewijding, al de inspiratie, al de schitterende zaken ontsproten aan het menselijke genie, bestemd zijn om uit te sterven in de onmetelijke dood van het zonnestelsel, en dat de volledige tempel van menselijke prestaties onvermijdelijk zal begraven worden onder het puin van een universum dat op sterven ligt. Al deze zaken, als ze nog niet volledig onaanvechtbaar zijn, zijn toch zo zeker dat geen filosofie die ze verwerpt kan hopen te staan. Slechts binnen de stellage van deze waarheden, alleen op het zekere fundament van de onverzettelijke wanhoop kan de woning der ziel voortaan veilig gebouwd worden.”[13] |