2. Het is niet door fysieke noodzakelijkheid of toeval.
Dit is
natuurlijk de cruciale premisse waar het allemaal van afhangt. Laten we de
verschillende alternatieven van dichtbij bekijken.
2.1 Fysieke noodzakelijkheid?
Volgens het
eerste alternatief, fysieke noodzakelijkheid, moet het universum leven-toelaatbaar zijn. De constanten en
kwantiteiten moeten de waarden hebben die ze hebben, opdat een
leven-toelaatbaar universum zou mogelijk zijn.
De waarde van de constanten wordt niet vastgelegd door de natuurwetten. Ze zouden dus evengoed een andere waarde gehad kunnen hebben. Met de arbitraire kwantiteiten hetzelfde verhaal. Zij zijn slechts grenswaarden waarop de wetten van de natuur opereren. Aan die waarden lijkt geen noodzakelijkheid verbonden te zijn, net zoals aan bepaalde elementaire deeltjes niet de esoterische eigenschap van 'noodzakelijk bestaan' kan toegeschreven worden. Zonder goede verklaring of reden voor de noodzakelijkheid van die waarde of eigenschap, is dit een bespottelijk idee.
Soms praten wetenschappers wel eens over de nog te ontdekken theorie van alles (Theory of Everything), dit klinkt als een fysieke verklaring van alles, inclusief de fijn-afstemming. Maar zoals vele kleurrijke namen, die gegeven worden aan wetenschappelijke theorieën, is deze naam misleidend. Een succesvolle TOE zou ons toestaan om de vier basiskrachten van de natuur te verenigen (zwaartekracht, de zwakke kernkracht, de sterke kernkracht, en elektromagnetisme) in één enkele kracht die gedragen wordt door één enkel soort deeltje. Dit zou resulteren in een grote vereenvoudiging van fysica. Maar het zou zelfs geen poging zijn tot het verklaren van letterlijk 'alles'. Een voorbeeld: de meest beloftevolle kandidaat voor de TOE op dit moment is de zogenaamde M-theorie of supersnaartheorie, die alleen maar werkt als er 11 dimensies bestaan. De theorie kan echter zelf niet verklaren waarom juist dit aantal dimensies bestaat.
Verder nog, M-theorie voorspelt geen leven-toelaatbaar universum. Het laat een grote reeks aan universums toe van rond de 10^500 verschillende mogelijke universums, allen zijn consistent met dezelfde wetten, maar variëren in hun waarden voor de constanten en kwantiteiten. Bijna al de mogelijke universums zijn voor leven niet geschikt. Er moet dus een soort van verklaring zijn, waarom uit al die mogelijkheden een leven-toelaatbaar universum bestaat. We kunnen niet zeggen dat leven-toelaatbare universums fysisch noodzakelijk zijn, deze veronderstelling, gebaseerd op M-theorie is in ieder geval verkeerd.
Er is dus geen bewijs dat een leven-toelaatbaar universum fysisch noodzakelijk is. Juist het tegendeel lijkt waar te zijn, al het bewijs toont aan dat de leven-verbiedende universums ongeloofelijk veel waarschijnlijker zijn als leven-toelaatbaar universums.
De waarde van de constanten wordt niet vastgelegd door de natuurwetten. Ze zouden dus evengoed een andere waarde gehad kunnen hebben. Met de arbitraire kwantiteiten hetzelfde verhaal. Zij zijn slechts grenswaarden waarop de wetten van de natuur opereren. Aan die waarden lijkt geen noodzakelijkheid verbonden te zijn, net zoals aan bepaalde elementaire deeltjes niet de esoterische eigenschap van 'noodzakelijk bestaan' kan toegeschreven worden. Zonder goede verklaring of reden voor de noodzakelijkheid van die waarde of eigenschap, is dit een bespottelijk idee.
Soms praten wetenschappers wel eens over de nog te ontdekken theorie van alles (Theory of Everything), dit klinkt als een fysieke verklaring van alles, inclusief de fijn-afstemming. Maar zoals vele kleurrijke namen, die gegeven worden aan wetenschappelijke theorieën, is deze naam misleidend. Een succesvolle TOE zou ons toestaan om de vier basiskrachten van de natuur te verenigen (zwaartekracht, de zwakke kernkracht, de sterke kernkracht, en elektromagnetisme) in één enkele kracht die gedragen wordt door één enkel soort deeltje. Dit zou resulteren in een grote vereenvoudiging van fysica. Maar het zou zelfs geen poging zijn tot het verklaren van letterlijk 'alles'. Een voorbeeld: de meest beloftevolle kandidaat voor de TOE op dit moment is de zogenaamde M-theorie of supersnaartheorie, die alleen maar werkt als er 11 dimensies bestaan. De theorie kan echter zelf niet verklaren waarom juist dit aantal dimensies bestaat.
Verder nog, M-theorie voorspelt geen leven-toelaatbaar universum. Het laat een grote reeks aan universums toe van rond de 10^500 verschillende mogelijke universums, allen zijn consistent met dezelfde wetten, maar variëren in hun waarden voor de constanten en kwantiteiten. Bijna al de mogelijke universums zijn voor leven niet geschikt. Er moet dus een soort van verklaring zijn, waarom uit al die mogelijkheden een leven-toelaatbaar universum bestaat. We kunnen niet zeggen dat leven-toelaatbare universums fysisch noodzakelijk zijn, deze veronderstelling, gebaseerd op M-theorie is in ieder geval verkeerd.
Er is dus geen bewijs dat een leven-toelaatbaar universum fysisch noodzakelijk is. Juist het tegendeel lijkt waar te zijn, al het bewijs toont aan dat de leven-verbiedende universums ongeloofelijk veel waarschijnlijker zijn als leven-toelaatbaar universums.
2.2 Toeval?
Dat brengt ons tot het tweede alternatief: Zou de fijn-afstemming niet gewoon toevallig zijn?
Volgens dit alternatief, is het slechts accidenteel dat alle constanten en
kwantiteiten in het leven-toelaatbare bereik vallen. Het fundamentele probleem
met dit alternatief is haar onredelijke, absurde onwaarschijnlijkheid. Een persoon die twintigmaal de lotto achter elkaar wint, zal ons ook niet kunnen overtuigen dat dit gewoon toeval was.
2.3 Tegenwerping: het antropisch principe
Sommige mensen hebben beargumenteerd dat er geen verklaring nodig is waarom we een leven-toelaatbaar universum observeren, omdat dat het enige soort van universum is, dat we kunnen observeren! Als het universum niet leven-toelaatbaar was, dan zouden we hier niet zijn om er ons vragen over te stellen. Dit is het zogenaamde antropisch principe, dat zegt dat we alleen eigenschappen van het universum kunnen waarnemen, die compatibel zijn met ons bestaan.
Die vaak gebruikte wijze van redeneren is echter verkeerd. Het feit dat wij alleen een leven-toelaatbaar universum kunnen waarnemen, verandert niets aan de noodzaak om een verklaring te vinden waarom zo’n leven-toelaatbaar universum bestaat.
Een illustratie kan hier helpen. Stel je voor dat je aan het reizen bent in het buitenland, in Maleisië bijvoorbeeld, en je wordt gearresteerd op grond van een valse aanklacht van drugsbezit. Je wordt onmiddellijk voor een vuurpeloton gesleept, bestaande uit honderd getrainde schutters, die nog geen twee meter van je verwijderd staan. Je hoort het bevel: “Klaar!” “Richt!” “Vuur!” Het volgende ogenblik hoor het oorverdovende geluid van de geweren. En dan stel je vast dat je nog leeft! Alle honderd schutters hebben hun doel gemist! Wat zal op dat moment je conclusie zijn?
“Wel, ik denk dat ik eigenlijk niet verbaasd moet zijn dat ze allemaal gemist hebben! Als ze niet allemaal gemist hadden, dan zou ik hier niet staan en mij erover verbazen! Een verdere verklaring is dus compleet overbodig!”
Die vaak gebruikte wijze van redeneren is echter verkeerd. Het feit dat wij alleen een leven-toelaatbaar universum kunnen waarnemen, verandert niets aan de noodzaak om een verklaring te vinden waarom zo’n leven-toelaatbaar universum bestaat.
Een illustratie kan hier helpen. Stel je voor dat je aan het reizen bent in het buitenland, in Maleisië bijvoorbeeld, en je wordt gearresteerd op grond van een valse aanklacht van drugsbezit. Je wordt onmiddellijk voor een vuurpeloton gesleept, bestaande uit honderd getrainde schutters, die nog geen twee meter van je verwijderd staan. Je hoort het bevel: “Klaar!” “Richt!” “Vuur!” Het volgende ogenblik hoor het oorverdovende geluid van de geweren. En dan stel je vast dat je nog leeft! Alle honderd schutters hebben hun doel gemist! Wat zal op dat moment je conclusie zijn?
“Wel, ik denk dat ik eigenlijk niet verbaasd moet zijn dat ze allemaal gemist hebben! Als ze niet allemaal gemist hadden, dan zou ik hier niet staan en mij erover verbazen! Een verdere verklaring is dus compleet overbodig!”
We voelen (hopelijk) allemaal aan dat dit een behoorlijk idiote conclusie is. Het is waar dat je niet hoeft verbaasd te zijn dat je je dood niet kunt waarnemen. Want als je dood zou zijn, zou je niet meer in de mogelijkheid verkeren om dit waar te nemen. Maar je zou je nog altijd ten zeerste moeten verwonderen over het feit dat je leeft, vooral in het licht bekeken van de enorme onwaarschijnlijkheid dat alle getrainde schutters gemist hebben. Je zou hoogstwaarschijnlijk concluderen dat ze allemaal bewust gemist hadden, dat de volledige vertoning doorgestoken kaart was, uitgedacht door iemand die hiervoor een goede reden heeft.
2.4 Tegenwerping: het multiversum
Theoretische natuurkundigen hebben
ingezien dat het antropisch principe de nood aan een verklaring voor de
fijn-afstemming niet doet verdwijnen. Tenzij het wordt gekoppeld aan de
multiversum hypothese. Volgens deze hypothese is ons universum lid van een
wereld-geheel (world ensemble) of “multiversum” van willekeurig geordende
universums, liefst oneindig in aantal. Als al deze andere universums echt
bestaan, dan zal er per toeval wel eens een leven-toelaatbaar universum ergens
verschijnen.
Hoe verklaar je de fijn-afstemming
van het multiversum? De voorgestelde mechanismes voor het genereren van al die
universums zijn zo vaag, dat het verre van duidelijk is dat de constanten van het multiversum geen fijn-afstemming vereisen. Als
M-theorie de fysica is van het multiversum, dan blijft het onverklaard waarom
er exact 11 dimensies bestaan. Het mechanisme dat al de mogelijke universums
actualiseert zal waarschijnlijk ook
fijn-afgestemd zijn. Het postuleren van een multiversum is op zichzelf dus niet
genoeg om het alternatief “toeval” te rechtvaardigen.
|
“Om een analogie te geven [voor het multiversum als verklaring], zelfs een alledaags voorwerp, als een broodmachine, die alleen broden produceert in plaats van universa, moet de juiste structuur hebben, namelijk, programma’s en ingrediënten (bloem, water, gist en gluten) om fatsoenlijke broden te produceren. Dus het lijkt erop dat wanneer met zich beroept op een soort multiversum-generator als een verklaring voor de fijn-afstemming, de verklaring voor fijn-afstemming een niveau omhoog wordt geschoven, naar de wetten die op de multiversum-generator opereren.”[268] |
Verder nog zijn heel wat
theoretische natuurkundigen erg sceptisch wat betreft de multiversum hypothese.
Waarom zou je denken dat een multiversum echt wel bestaat? We zagen reeds bij
het kosmologisch bewijs dat zelfs een multiversum een begin moet hebben. In dat
geval heeft het mechanisme dat bubbel-universums genereert, slechts een eindige
tijd bestaan. Op dit moment zou er dus slechts een eindig aantal universums
bestaan, wat waarschijnlijk niet genoeg is om een fijn-afgestemd universum per
toeval te laten ontstaan.